عینک واقعیت افزوده در حال تغییر جهان

فناوری‌های واقعیت مجازی (Virtual Reality) و واقعیت افزوده (Augmented Reality) مدت‌هاست با ابزار مختلف از جمله عینک واقعیت مجازی و عینک واقعیت افزوده توسط افراد مختلف استفاده می‌شوند اما هنوز تجاری نشده‌اند. یعنی هنوز قیمت آن برای استفاده توسط عموم مردم مناسب نیست و یا هنوز جایگاهی کاربردی در زندگی روزمره مردم، مشاغل یا عموم کسب‌وکارها پیدا نکرده‌اند.

هرچند از سال‌ها پیش با عرضه انواع این عینک‌ها،‌ جوانان و نوجوانان بسیاری سراسر دنیا سرگرم شده‌اند. اما سرگرمی به تنهایی نتوانسته از این فناوری بسیار جذاب، محصولی کاربردی (و شاید هم حیاتی) مانند یک گوشی تلفن همراه بسازد. اخیراً‌ در اخبار فناوری می‌بینم که مردم و اهالی فناوری در مورد عینک جدید اپل باهم گفتگو می‌کنند. من معتقدم وقتی شرکت اپل تصمیم می‌گیرد از یک فناوری پیشرفته در یکی از محصولات خود استفاده کند باید کم کم خودمان را برای پذیرش همگانی آن آماده کنیم. در این مطلب سعی دارم با بررسی جوانب مختلف،‌ شما را نیز به همین نتیجه برسانم.

عینک واقعیت افزوده هوشمند گوگل چه شد؟!

عینک واقعیت افزوده گوگل هیچ‌گاه مورد استقبال عموم قرار نگرفت. اصلاً ظاهراً قرار هم بر این نبود. در عوض، گوگل بازار خاصی برای آن پیدا کرد. گِلَس (Glass Enterprise Edition) به گونه‌ای طراحی شده است که استفاده از آن آسان و راحت باشد. گوگل این عینک را برای راه‌حل‌های سازمانی بهینه کرده است.

محصول ارگونومیک و هوشمند گوگل بخش‌ها و عملکردهای مختلفی دارد:

• بلندگو
• پد لمسی
• دکمه چندمنظوره (برای انجام کارهای مختلف در برنامه‌ها مانند گرفتن عکس یا ضبط ویدیو)
• نمایشگر مکعبی درست بالای چشم راست (اطلاعات مورد نیاز شما را در هر لحظه یا موقعیت نشان می‌دهد. مانند دستورالعمل‌ها یا وظایف بعدی شما)

حتی شما می‌توانید برخی از امور مربوط به دسترسی از راه دور و آینه کردن تصاویر (Screen Mirroring) را نیز انجام دهید. علاوه بر این، می‌توانید عینک را به رایانه خود متصل کنید و صفحه گلس را روی صفحه رایانه خود داشته باشید تا بتوانید با برنامه‌های عینک روی صفحه رایانه کار کنید.

با این حال، از ۱۵ مارس ۲۰۲۳، گوگل دیگر Glass Enterprise Edition را نمی‌فروشد، اما تا ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۳ به پشتیبانی از آن ادامه می‌دهد. بنابراین، میدان برای بازیکنان بعدی، تا حدودی بی‌رقیب باقی مانده است.

عینک واقعیت افزوده مایکروسافت چطور؟

عینک واقعیت افزوده هولولنز ۲ مایکروسافت

مایکروسافت نیز مانند گوگل برای عینک خود، برنامه‌های کاربردی سازمانی را هدف قرار داده است، بنابراین عینکش در بسیاری از جوامع، ناشناخته است. عینک واقعیت افزوده مایکروسافت انجام کارها را به شکل دقیق، کارآمد و هَندزفری (بدون دخالت دست یا Handsfree) امکان‌پذیر می‌سازد. عینک HoloLens 2 یک دستگاه هولوگرافیکِ مستقلِ ارگونومیک و بدون اتصالات سیمی با برنامه‌های کاربردی آماده است. مایکروسافت این عینک را به منظور افزایش دقت و بازدهی کاربر طراحی کرده است. تفاوت بین گوگل گلس ۲ و مایکروسافت هولولنز ۲ در این است که دومی هنوز زنده است!

محصول کلیدی اپل

با مقایسه آیفون ۱۱ پرو مکس با نسل‌های بعدی آن، می‌توانید به راحتی متوجه شوید که اپل در این سری محصولات اخیرش، از نوآوری بی‌بهره بوده است. به نظر می‌رسد که آیفون، دیگر محصول استراتژیک این شرکت نیست! در عوض، اپل بر روی آینده تمرکز کرده تا مانند بنیانگذارش استیو جابز، زندگی دیجیتال را بازتعریف کند.

برخلاف عینک‌های دو شرکت فناور دیگر، اپل همیشه طیف وسیع‌تری از مخاطبان را هدف قرار می‌دهد. منظورم افرادی است که تشنهٔ نوآوری‌های فناورانه‌اند یا مینیمالیست‌های ثروتمند و صد البته کسانی که فقط سیب گاز زده را دوست دارند! یکی از محصولات انقلابی شرکت اپل که همه منتظر آن هستیم عینک واقعیت افزوده اپل است. هنوز مشخصات فنی عینک اپل رسماً منتشر نشده، اما می‌توانیم انتظار داشته باشیم که وُراثِ فرهنگِ استیو جابز، کاربردهای نوآورانه زیادی را در آن گنجانده باشند. البته باید منتظر قیمت های اپلیِ این محصول هم باشیم!

در ادامه برخی از امکانات این نوع عینک‌ها را با هم بررسی می‌کنیم.

آموزش مجازی و یادگیری تعاملی از طریق عینک AR

یادگیری تعاملی یک رویکرد آموزشی است که انواع فناوری‌های روز و مخصوصاً دیجیتال را در طراحی و ارائه دوره‌های آموزشی و کلاس‌ها به کار می‌گیرد. یادگیری تعاملی در حقیقت، نتیجهٔ رشد بیش از حد در استفاده از فناوری دیجیتال و ارتباطات مجازی، به ویژه توسط دانش آموزان است. با استفاده از عینک AR، دانش‌آموزان و دانشجویان می‌توانند با مدل‌های دیجیتال پیچیده‌ای در حوزه‌های مختلف از جمله مکانیک، آناتومی و جغرافیا تعامل داشته باشند. از این طریق، یادگیری برای آنها جذاب‌تر، در دسترس‌تر و مؤثرتر می‌گردد.

تجربه خرید مجازی و عینک AR

خرید مجازی سطح بسیار بالاتری از تجربه، تعامل و غرق‌شدن در فضای دیجیتال (immersion) را برای مشتری فراهم می‌کند. منظور از غرق‌شدن آن است که کاربرِ یک فضای دیجیتال، حس کند کاملاً داخل آن فضا حضور دارد. چنین حسی معمولاً از وجود همزمان موارد زیر میسر می گردد:

۱- ۳۶۰در۳۶۰

وقتی سرتان را به هر سمتی می‌چرخانید، همچنان داخل همان فضای مجازی باشید و تمام عناصر موجود در آن فضا را ببینید. چه ۳۶۰درجه به چپ و راست و چه ۳۶۰ درجه به بالا و پایین. مطمئناً صفحه مانیتور لپتاپ یا کامپیوتر نمی‌تواند چنین امکانی را برای ما فراهم کند زیرا به محض اینکه سرمان را به هر سمت دیگری بچرخانیم، هرچیزی را ممکن است ببینیم جز صفحه مانیتور.

حتی اگر میز کاری داشته باشید که صفحه مانیتور را همیشه جلوی چشمانتان قرار دهد باز هم در اطراف همان مانیتور فضای اتاقی را می‌بینید که در آن هستید. صفحه مانیتور فقط می تواند به اندازه یک مستطیل با ابعادی محدود، شما را غرق در دنیای مجازی داخلش نماید.

عینک یا هدست؟

حال فرض کنید داخل یک توپ بزرگ ایستاده اید و دیواره‌های داخلیِ این توپ بزرگ پر از مانیتور است به شکلی که سرتان را به حر سمتی می‌چرخانید،‌ یک صفحه نمایش یکپارچه می‌بینید! شاید فکر کنید تا آن روز فاصله زیادی داریم. اما باید بگویم که چنین روزهایی برای خیلی‌ها خاطره شده است! به یاد دارم که حدود ۱۰ سال پیش در نمایشگاهی همراه با همکارانم در گروه فناوران نوتاش، بازدیدکنندگان چه استقبال پرشوری از کارگاه‌ها، محصولات و خدمات ما تحت عنوان «ایجاد محیط‌های مجازی سه بعدی» به کمک هِدسِت یا عینک واقعیت مجازی (VR Goggles / Headset) کرده بودند.

حدوداً از ۱۰ سال پیش تا کنون به کمک «مقوای گوگل!» یا  Google Cardboard و سایر عینک‌های بهتر دیگری که شرکت‌های مختلف به بازار عرضه کردند، کاربران می‌توانستند گوشی‌های موبایل خود را داخل هدست قرار دهند تا صفحه موبایل، همیشه جلوی چشمانشان باشد. طوری که با چرخاندن سر به اطراف، نه تنها خود گوشی موبایل، بلکه تصویری که روی صفحه گوشی نمایش داده می‌شد نیز متناسب با آن می‌چرخید. این ابزار بسیار خلاقانه باعث شد که کاربرِ فضای مجازی سه بعدی، بیش از پیش خود را غرق در دنیای مجازی حس کند. ممکن بود برخی از شرکت‌های تولیدکننده، یک کنترل بلوتوث هم همراه با این هدست‌ها عرضه کنند تا کاربر بتواند با عناصر موجود در فضای مجازی که اغلب، بازی‌های موبایلی بوده‌اند،‌ تعامل داشته باشند.

همین امروز تجربه کنید!

چنین تجربه‌ای امروز در برخی از پارک‌ها، شهربازی‌ها و مراکز خرید به عنوان یک بازی بسیار مهیجِ گروهی یا تک نفره،‌ به علاقه‌مندانش ارائه می‌گردد. اینبار که به یکی از این مراکز رفتید،‌ پیشنهاد می‌کنم حتما آن را تجربه کنید. نترسید، خجالت نکشید!‌ این همان آینده است. اما مراقب باشید به آن معتاد نشوید! به دلیل استفاده از عینک واقعیت مجازی، حس غوطه‌ور شدن یا غرق شدن در این بازی‌ها به حدی بالاست که یادتان می‌رود داخل یک مرکز خرید یا شهربازی هستید! ضمناً به همین دلیل،‌ اجازه انجام برخی از این بازی‌ها را به بچه‌ها یا افرادی که ناراحتی قلبی دارند نمی‌دهند!

۲- تعامل

کار به یک عینک واقعیت افزوده یا هدست VR یا Virtual Reality ختم نمی‌گردد. برای غوطه‌وریِ بیشتر باید حس کنید به آن فضا تعلق دارید نه اینکه خود را تنها یک تماشاچی ببینید! تعامل یا Interaction به این معناست که هرگاه در یک محیط مجازی قرار گرفتید بتوانید با اشیاء یا اشخاصی که در آن می‌بینید ارتباط برقرار کنید و آنها نیز به این ارتباط، پاسخ دهند. فرض کنید به کمک یک عینک واقعیت AR یا Augmented Reality (به معنای واقعیت افزوده) وارد هایپرمارکتِ محله خود شدید و می‌خواهید کاهو و چیزهایی دیگر بخرید.

بدون هوش مصنوعی هرگز ممکن نبود!

به محض آنکه کاهو را از قفسه مربوطه بر‌می‌دارید، اطلاعاتی در مورد مقدار کاهویی که در لیست خریدتان روی گوشی ذخیره کرده بودید بلافاصله به شما نمایش داده می‌شود. دیگر نیاز نیست کاغذ یا گوشی موبایل را از جیب‌تان درآورید و لیست را نگاه کنید. دیگر نیاز نیست با همسرتان تماس بگیرید و برای هر قلم کالا از ایشان سوالات تکراری بپرسید. زیرا ایشان لیست خرید را با گوشی موبایل خود با نرم‌افزار متصل به عینک شما به اشتراک گذاشته و هر تغییری هم لازم باشد در آن اعمال می‌کند. عینک شما هم به کمک هوش مصنوعی تشخیص داده که شما یک کاهو با وزن و قیمتی مشخص در دست دارید و بلافاصله با توجه به لیست خرید و قیمت کاهو، تعداد یا وزن مورد نیاز و جمع هزینه را به شما نمایش می‌دهد!

اگر مایل به پرداخت مبلغ باشید روی دکمه پرداخت که توسط عینک AR جلوی چشمان شما به نمایش درآمده می‌زنید و پرداخت انجام می‌شود! به کارهایی که شما و عینک، باهم انجام دادید تعامل می‌گویند. اکنون شما حس می کنید که عینک AR چیزی جدای از شما نیست و دارد با شما زندگی و همراهی و تعامل می‌کند. اینجا نیز یک مرحله دیگر در دنیای مجازی غرق می‌شوید. شما احساس نمی‌کنید که اطلاعاتی که جلوی چشمان‌تان به اشیاء و انسانهای واقعی،‌افزوده شده،‌ چیز غریبی است. چون سرتان را به هر سمتی بچرخانید این اطلاعات جلوی چشمان شما به‌روز می‌شود. به همین جهت است که به این فناوری،‌ واقعیت افزوده می‌گویند. افزودن اطلاعات به دنیای واقعی.

داده‌های بی حد و مرز

پس اینبار که همسایه جدیدتان از روبرو به شما نزدیک شد و نام شما را صدا زد و به شما سلام گفت،‌ دیگر نگران این موضوع نباشید که نام ایشان را فراموش کرده‌اید و «الان بد می‌شود!». عینک AR به دادتان می‌رسد و نام ایشان را همانطور که به شما نزدیک می‌شود، بالای سرش نمایش می‌دهد! ضمنا عینک می‌تواند خلاصه‌ای از آخرین مکالمه شما با ایشان و قول و قرارهایی که باهم رد و بدل کردید را نیز در گوشتان به شما گوشزد کند!

در مثالی دیگر تصور کنید بتوانید با عینک واقعیت افزوده به صورت آنلاین لباس بخرید. چیزی که نیاز دارید این است که عینک بزنید و جلوی آینه بایستید و به طور مجازی لباس را بر تنِ خود ببینید. قبل از اینکه لباس را بخرید، می‌توانید ببینید که آیا به شما می‌آید یا خیر!

مسیریابی مجازی با عینک واقعیت افزوده

شما می‌توانید تمام امکانات نقشه گوگل را روی صفحه نمایش عینک خود ببینید و حتی بیشتر. اطلاعات مسیریابیِ گوگل نه مثل آنچه تاکنون روی گوشی موبایل دیده‌ایم بلکه به شکل یک لایه دیجیتال افزوده شده توسط عینک روی دنیای واقعی است. همانند تصویر بالا. این برخلاف متاورس‌های واقعیت مجازی است که فقط در یک قلمروی مجازی وجود دارند. در حقیقت، عینک‌های واقعیت افزوده پلی میان دنیای مجازی و دنیای فیزیکی هستند.

تبلیغات مجازی در عینک AR

در یک تعریف کلی، تبلیغات مجازی، استفاده از فناوری دیجیتال برای درج محتوای تبلیغات مجازی در یک برنامه تلویزیونی زنده یا از پیش ضبط شده، بیلبوردهای تبلیغاتی در خیابان ها، در متاورس‌ها یا درست در مقابل چشمان شما هستید. دیگر فرقی ‌نمی‌کند کجا باشید. تبلیغات، یک سطح دیگر به شما نزدیکتر می‌شوند! تصور کنید که در حال قدم زدن هستید و نمایشگر عینک واقعیت افزوده، تبلیغات را روی صورت شما می‌اندازد! به نظرم هم شگفت‌انگیز است و هم آزاردهنده. نظر شما چیست؟

فناوری واقعیت موازی دلتا و عینک AR هردو می‌توانند اطلاعات شخصی‌سازی‌شده را فقط به مخاطبی خاص نشان دهند، اما با عینک‌های AR تبلیغ‌کنندگان می‌توانند کارهای بیشتری انجام دهند.

تصور کنید در خیابانی هستید و با عینک خود یک تخفیف ویژه روی بیلبورد می‌بینید در حالی که دیگران نمی‌توانند همان تبلیغی را که شما مشاهده می‌کنید ببینند! یا زمانی که وارد یک مرکز خرید می‌شوید، ابتدا به نام شما روی صفحه عینک‌تان به شما خوش‌آمد می‌گویند و سپس شما را تشویق می‌کنند به سمت فروشگاه‌هایی بروید که ممکن است برایتان جذاب باشد. این مورد از طریق نمایش اطلاعات و تبلیغات شخصی ‌سازی‌شدهٔ هدفمند در مقابل چشمان شما و از طریق همان عینک اتفاق می‌افتد.

طراحی داخلی و تغییر دکوراسیون توسط عینک واقعیت افزوده

می‌توانید ببینید که آیا ست مبلمان دلخواه‌تان واقعاً در اتاق نشیمن شما جا می‌شود یا خیر. یا شاید بخواهید وسط سالن پذیرایی منزل یا اتاق کنفرانس محل کار خود بایستید و پیش‌نمایشی از ایدهٔ تغییر دکوراسیونی که مدت‌هاست در ذهن دارید را به شکل زنده و در ابعادی واقعی ببینید.

جراحی مجازی از راه دور

سال‌ها پیش و قبل از رواج عینک‌های واقعیت افزودهٔ تجاری، رسانه‌ها از جراحی از راه دور توسط عینک‌های AR و VR خبر دادند. کنترل ربات‌های تعمیرکار توسط متخصصین از راه دور نیز با همین عینک‌ها امکان پذیر است.

بازی

کنترل و هدایت از راه دور توسط عینک واقعیت افزوده یا واقعیت مجازی

بهتر است آن را در عمل ببینیم:

حریم خصوصی در عینک‌های واقعیت افزوده

به یاد دارم زمانی که رسانه‌ها فقط «خبرِ» عرضه عینک گوگل را منتشر کردند و بلافاصله، فعالان حقوقی، به شدت نگرانی خود را بابتِ به خطر افتادنِ حریم خصوصی افراد اعلام کردند. زیرا تصاویر افراد توسط دوربینِ این نوع عینک‌ها، موقتاً ثبت یا ضبط می‌گردد. حتی صداها نیز به منظور دریافت دستورات صوتی از کاربر، برای لحظاتی هرچند کوتاه، ثبت و ضبط می گردند!

البته در اغلب این وسایل، به منظور بهبود ارائه خدمت به کاربر، ممکن است این اصوات و تصاویر برای مدتی در پایگاه داده شرکتِ طراح عینک یا شرکت‌های توسعه‌دهنده نرم‌افزارهای ویژهٔ عینک ثبت و برای مدتی نگهداری شوند. همانطور که در مقاله چهره‌پردازی به کمک هوش مصنوعی عنوان کردم، این گونه اطلاعات و داده‌ها به عنوان خوراک هوش مصنوعی استفاده می‌شوند. هوش مصنوعی به کمک علم داده‌کاوی، این اطلاعات را تحلیل می‌کند تا بتواند در موقعیت بعدی، دستورات و فرمان‌های صوتی و چه بسا تصویریِ کاربر (زبانِ اشاره و Gesture) را بهتر متوجه شود، تحلیل کند و خدمات بهینه‌تر و هوشمندانه‌تری به کاربرش ارائه نماید.

از طرف دیگر اگر تابحال از استریت ویوی گوگل (Google Street View) استفاده کرده باشید حتما دیده‌اید که صورت افراد، برخی اماکن و البته پلاک خودروها به کمک هوش مصنوعی، تار یا پوشانیده شده‌اند. تار کردن برخی تصاویر توسط گوگل نیز به‌خاطر شکایاتی در آمریکا و اعتراض برخی از سازمان‌های حقوقی از جمله بنیاد مرز الکترونیک، نسبت به مشخص بودن تصاویر صورت افراد در استریت ویو بوده است.

حال امروز که اپل تصمیم دارد بر خلاف عینک‌های دو شرکت گوگل و مایکروسافت که کاربردی خاص و صنعتی دارند، عینکی به بازار ارائه دهد که نه تنها کاربردهای خاص صنعتی، بلکه کاربردهای عمومی نیز خواهد داشت، بحث حریم خصوصی اشخاص چه خواهد شد؟! در مقاله‌ای دیگر، موضوعِ تقابل حریم خصوصی افراد با پیشرفت فناوری را مورد بررسی قرار خواهم داد.

دیدگاه پایانی

فرقی نمی‌کند عینک‌های AR محصولِ گوگل، اپل و مایکروسافت باشند یا شرکت‌های ناشناخته و نوظهور دیگر، این عینک‌ها اساساً ابزارهایی هستند که زندگی، کسب‌وکار یا شغل ما را تسهیل می‌کنند. اگرچه شرکت‌ها محصولات خود را معمولاً با برخی از نرم‌افزارها یا برنامه‌های کاربردیِ خودشان به بازار عرضه می‌کنند، اما به آن اَپ‌ها محدود نمی‌شوند. توسعه‌دهندگانِ خلاق در سراسر جهان می‌توانند با مطالعهٔ اسناد API سازندهٔ عینک، برنامه‌های نوآورانه‌ای برای عینک‌ها بسازند یا کاربرد آنها را طوری بازتعریف کنند که عملکردشان به سطحی بالاتر ارتقاء یابد.

در نهایت، مصرف‌کنندگان نهایی هستند که از همکاری بین غول‌های فناوری، کسب‌وکارها و توسعه‌دهندگان سود می‌برند. بی‌صبرانه منتظرم تا دنیا را بهتر و بهینه‌تر ببینم. شما چطور؟ آیا برای عینک AR آماده‌اید؟ هم از نظر فنی و هم از نظر مالی؟ آیا شما فقط کاربر نهاییِ چنین محصولات هوشمندی خواهید بود یا یک تغییردهنده بازی؟ مایلید چه ویژگی‌های دیگری را در عینک واقعیت مجازی یا عینک واقعیت افزوده ببینید؟ نظرات خود را با من و دیگران در دیدگاه‌های پایین صفحه یا در شبکه‌های اجتماعی اینجانب به اشتراک بگذارید.

سپاس ویژه

از همه عزیزانی که در این وب‌سایت و در شبکه‌های اجتماعی با کامنت‌ها و پیام‌های فوق‌العاده ارزشمند خود اینجانب را راهنمایی و یا به ادامه مسیر دلگرم می‌کنند سپاسگزارم. به ویژه از استادم جناب مهندس فرهود عزیز و بزرگوار که همواره مطالب اینجانب را مورد عنایت و بازبینی و ویرایش قرار می‌دهند. اگر همچنان کاستی‌ای وجود دارد، از جانب بنده است که سعی می‌کنم با رفع آن، مطالب بهتر و غنی‌تری ارائه دهم.