توکنومیک یا اقتصاد توکنی – گام 6

نصف شده است. این نصف شدن یا اصطلاحاً هاوینگ Halving برای بار چهارم حدوداً در سال 2024 اتفاق می‌افتد و پاداش تکمیل یا استخراج بلوک به 3.125BTC تنزل پیدا خواهد کند. این قانون نیز از همان روز اول در نرم‌افزار بیتکوین توسط ساتوشی جان!، کُدنویسی و برنامه نویسی شده است!

بر اساس این قوانین، در حال حاضر با تقسیم تعداد کل دقیقه‌های سال بر 10 (زیرا هر 10 دقیقه یک بلوک استخراج می‌شود) و سپس ضرب در 6.25 (زیرا در حال حاضر در سال 2022 هر بلوک 6.25بیتکوین پاداش ایجاد می‌کند) به راحتی می‌توان محاسبه کرد که حدود 328500 بیت‌کوین در سال 2022 استخراج و به بازار تزریق می‌شود. بنابراین می‌توان تعداد بیت‌کوین‌های استخراج شده در هر سال را پیش‌بینی کرد و انتظار می‌رود آخرین بیت‌کوین در حدود سال 2140 استخراج شود. می‌پرسید چرا تا این اندازه دور؟ چون نرم‌افزار بیتکوین، استخراج و تولید بیتکوین را هر لحظه سخت‌تر می‌کند تا جایی که استخراج آخرین بیتکوین تقریباً در سال 2140 اتفاق خواهد افتاد. سختیِ شبکه بیتکوین (Bitcoin Network Difficulty) را نیز ناکاموتو جان!، برنامه نویسی کرده است!

پروتکل بیت‌کوین دارای یک تنظیم سختی (Difficulty) داخلی است. هر 20116 بلاک (حدوداً هر دو هفته)، دشواری استخراج بیت‌کوین تنظیم می‌شود زیرا ماینرهای بیشتری یا آنلاین می‌شوند یا آفلاین می‌گردند. اگر قدرت محاسباتی بیشتری برای حل کردن معادلۀ هش وجود داشته باشد، پیدا کردن یک راه حلِ برنده دشوارتر می‌شود. اگر ماینرها به دلایلی آفلاین شوند (مثلاً پس از اینکه کشور چین ماینینگ را ممنوع کرد)، استخراج بیتکوین برای ماینرهایی که هنوز آنلاین هستند آسان تر می‌شود.

هدف این است که در نهایت، به یک تعادل برسیم و بیتکوین‌های جدید را با نرخ ثابت تولید کنیم (حدوداً ​​ده دقیقه برای استخراج هر بلوک جدید). می‌توانید نحوه تنظیم سختی را در اینجا ردیابی کنید:

https://btc.com/stats/diff

میزان محدود 21 میلیون بیتکوین همانند کمیابیِ (Scarcity) ذخایر طلا در دل زمین و کوه‌هاست. سختی استخراجِ این تعداد بیتکوین هم مانند سختی استخراج طلا در معادن طلا است. برای همین در گام 5 از بیتکوین به عنوان محلی برای ذخیره ارزش (Store of Value) همانند طلا یاد کردم.

در توکنومیک بیتکوین، کارمزد شبکه (Network Fee) که ماینرها به ازای اعتبارسنجیِ تراکنش‌ها دریافت می‌کنند نیز پیش‌بینی شده است. این کارمزد طوری برنامه نویسی شده است که با افزایش حجم تراکنش و افزایش تراکم و ترافیک شبکه (صف درخواست تایید تراکنشها)، افزایش می‌یابد. این موضوع هم به جلوگیری از ایجاد تراکنش‌های ساختگیِ زائد (Spam Transactions) کمک می‌کند و هم ماینرها را تشویق می‌کند تا با وجود نصف شدن پاداش بلوک در هر چهار سال، تراکنش‌ها را اعتبارسنجی کنند و از این منبع درآمد ثانویه نیز بهره مند گردند. کارمزد اعتبارسنجی یا تایید تراکنش از سمت فرستندۀ بیتکوین پرداخت و بین کیف پول‌های ماینرها توزیع می‌گردد. در حقیقیت در یک تراکنش بلاکچینی، از نظر مالی سه طرف وجود دارد:

• طرف فرستندۀ ارز دیجیتال
• طرف گیرندۀ ارز دیجیتال
• طرف تایید کنندۀ تراکنش (ماینر)

البته بعد از استخراج آخرین بیتکوین (21میلیون کوین)، دیگر بیتکوینی برای دادنِ پاداش به ازای تایید بلوک‌ها نمی ماند و تنها منبع درآمد ماینرها، اعتبارسنجی و تایید تراکنش‌ها خواهد بود.

به طور خلاصه، توکنومیک بیتکوین ساده و مبتکرانه است. همه چیز شفاف و قابل پیش‌بینی است. مشوق‌های پیرامون بیتکوین باعث می‌شود شرکت‌کنندگان برای قوی نگه داشتن شبکه و کمک به ارزش آن به عنوان یک ارز دیجیتال، همواره انگیزه داشته باشند.

بخش‌های مهم توکنومیک

عرضه توکن

عرضه و تقاضا از عوامل اصلی تاثیرگذار بر قیمت هر کالا یا خدمت هستند. در مورد کریپتو هم همینطور. بررسی عرضه توکن، تصویر خوبی از تعداد توکن‌هایی که در نهایت وجود خواهند داشت به شما می‌دهد. چندین معیار مهم برای اندازه‌گیری عرضه توکن وجود دارد.

حداکثر عرضه در اقتصاد توکن (Maximum Supply)

حداکثر عرضه (Maximum Supply) بدان معناست که یک حداکثر تعداد برای رمزارز در طول عمرش وجود دارد. بیتکوین حداکثر 21 میلیون کوین دارد. لایت کوین (LTC) دارای سقف 84 میلیون کوین است و بایننس‌کوین (BNB) حداکثر 200 میلیون کوین دارد.

برخی از توکن‌ها حداکثر عرضه را ندارند. عرضه اتر (ETH) در بلاکچین اتریوم هر سال افزایش می‌یابد. اِستِیبِل کوین‌هایی مانند Tether (USDT) و USD Coin (USDC) و Binance USD (BUSD) حداکثر عرضه را ندارند زیرا این کوین‌ها براساس ذخایر پشتوانه خود (یعنی معادل میزان ارز دلار آمریکای موجود در حساب بانکی سه شرکت نامبرده) تولید می‌شوند. استیبل کوین‌ها از نظر تئوری می‌توانند بدون محدودیت به رشدِ خود ادامه دهند. Dogecoin و Polkadot دو رمزارز دیگر با عرضه بدون سقف هستند.

کل عرضه در اقتصاد توکنی (Total Supply)

کل عرضه (Total Supply) شامل تمام توکن‌هایی از یک رمزارز است که قبلا استخراج یا تولید شده منهای توکن‌هایی که سوزانده شده‌اند.

عرضۀ در گردش در توکنومیکس (Circulating Supply)

عرضۀ در گردش (Circulating Supply) به تعداد توکن‌های در گردش یک رمزارز اشاره دارد. توکن‌های در گردش آن تعداد توکنِ استخراج یا تولید شده است که قابلیت معامله یا نقل و انتقال دارند. توکن‌ها را می‌توان ضرب (تولید) کرد یا سوزاند، یا به روش‌های دیگر قفل (Locked) کرد. توکن‌هایی که سوزانده می‌شوند برای همیشه از گردش و چرخۀ بازار خارج می‌شوند و طبیعتاً دیگر قابل معامله یا جابجایی نیستند. توکن‌هایی که در یک یا چند پروژه یا قراردادِ هوشمند، قفل می‌شوند، در بازار قابل معامله یا نقل و انتقال نیستند و در حقیقت نقش ضمانت و وثیقه‌ای برای اعتبار آن پروژه یا قراردادِ هوشمند را دارند و به این ترتیب به شکل موقت اما معمولاً طولانی مدت، از گردش و چرخۀ بازار خارج می‌شوند و در آن مدتی که قفل شده‌اند قابل معامله یا جابجایی نیستند. اما به محض اینکه به هر دلیلی این توکن‌ها آزاد (Release) شوند، باعث افزایش عرضۀ در گردش آن توکن می‌گردند. طبیعتاً این تغییرات در عرضۀ یک رمزارز، روی قیمت آن نیز تاثیر دارد.

کاربرد توکن یا Token Utility

کاربرد توکن به موارد استفادۀ تعیین شده برای یک توکن اشاره دارد. به عنوان مثال، کاربرد BNB شامل:

• پشتوانه‌ای برای BNB Chain (بلاکچین BNB)
• پرداخت کارمزد تراکنش
• برخورداری از تخفیف کارمزد معاملاتی در BNB Chain
• خدمت به عنوان توکن کاربردی در جامعه و اکوسیستم BNB Chain است.

کاربران همچنین می‌توانند BNB را برای محصولات مختلف در اکوسیستم BNB Chain، سپرده گذاری (Staking) کنند تا درآمد بیشتری کسب کنند.

موارد استفاده بسیار متنوع بیشتری برای توکن‌ها وجود دارد. توکن‌های حاکمیتی به دارندۀ آن این امکان را می‌دهند که در مورد تغییرات پروتکلِ (قوانینِ) رمزارز رای دهند. استیبل کوین‌ها برای استفاده به عنوان ارز طراحی شده‌اند. از سوی دیگر، توکن‌های سهام نشان‌دهنده دارایی‌های مالی هستند. به عنوان مثال، یک شرکت می‌تواند سهام توکن شده خود را در طول عرضه اولیۀ کوین (ICO) منتشر کند و به دارنده، حقوق مالکیت و سود سهام اعطا کند همانند آنچه به شکل سنتی در بازار بورس اتفاق می‌افتد ولی اینبار در بازار کریپتو و به شکل غیرمتمرکز و جهانی.

این عوامل می‌توانند به شما در شناسایی کاربردهای بالقوۀ یک توکن کمک کنند، این موضوع برای درک اینکه اقتصاد یک توکن چگونه پیش خواهد رفت ضروری است.

در تصویر زیر، کاربرد توکن‌های چند صرافی متمرکزِِ شناخته شده با هم مقایسه شده است.

توزیع توکن

جدای از عرضه و تقاضا، بررسی نحوه توزیع توکن‌ها نیز ضروری است. موسسات بزرگ و سرمایه‌گذارانِ شخصی، متفاوت رفتار می‌کنند. دانستن اینکه چه نوع نهادهایی دارای چه مقدار توکن هستند، به شما بینشی در مورد نحوه معامله توکن‌های تان می‌دهد که به نوبه خود بر ارزش توکن تأثیر می‌گذارد. به طور کلی دو راه برای توزیع توکن وجود دارد: توزیع منصفانه و توزیعِ قبل از ماینینگ.

توزیع منصفانه زمانی است که هیچ عرضه اولیه یا عرضه خصوصی قبل از ضرب (تولید) یا توزیع توکن در بین عموم وجود ندارد. بیتکوین (BTC) و دوجکوین (DOGE) نمونه‌هایی از این دسته هستند.

از سوی دیگر، پیشْ‌ماینینگ اجازه می‌دهد تا بخشی از رمزارز قبل از عرضه به عموم، ضرب شده و میان یک گروه منتخب توزیع شود. اتریوم (ETH) و بایننس‌کوین (BNB) دو نمونه از این نوع توزیع توکن هستند.

به طور کلی، شما باید نحوه توزیع یکنواخت یک توکن را مورد توجه قرار دهید. مواقعی که سازمان‌های بزرگ بخش عظیمی از یک توکن را در اختیار دارند، معمولاً ریسک سرمایه‌گذاری در آن رمزارز، بالا در نظر گرفته می‌شود زیرا این احتمال وجود دارد که بعد از یک افزایش قیمتِ ساختگی، آن سازمان بزرگ، تمام توکن‌های خود را در بازار بفروشد (و سود هنگفتی به جیب بزند) و متعاقباً باعث ریزش شدید قیمت و ضرر سرمایه‌گذاران شخصی و سرمایه‌گذاران خرد شود. اما وقتی توکن‌ها عمدتاً توسط سرمایه‌گذاران صبور و تیم‌های موسس، نگهداری شود معمولاً به این معنی است که منافع تمام سهامداران (هم سرمایه‌گذاران و هم تیم موسس) برای موفقیتِ بلندمدت همسو شده است.

همچنین باید به برنامۀ قفل کردن (Lock-up) و رهاسازی (Release) یک توکن نگاهی بیندازید تا ببینید آیا تعداد زیادی توکن در گردش قرار می‌گیرد یا نه. در برخی از ارزهای دیجیتال تعدادی توکن در پروژه یا پروتکل‌هایی قفل می‌شوند. قفل شدن توکن به معنی خارج شدن موقتی از چرخه بازار است. این توکن‌ها تا مدتی مشخص یا تا موقعی که شرایط مشخصی بوجود آید، به حالت قفل باقی می‌مانند و در این مدت قابلیت نقل و انتقال یا معامله ندارند و به عبارت دیگر باعث کاهش عرضۀ در گردش آن ارز دیجیتال می‌گردد. بعد از زمان یا شرایط مشخص، ممکن است این توکن‌ها آزاد و باعث افزایش عرضۀ در گردش آن ارز دیجیتال شود. این کاهش یا افزایش عرضه می‌تواند یکی از دلایل افزایش یا کاهش قیمت ارز دیجیتال باشد.

توکن سوزی (Token Burn)

بسیاری از پروژه‌های بلاکچینی به طور منظم توکن‌ها را می‌سوزانند، که به معنای بیرون کشیدن توکن‌ها از گردش برای همیشه است.

به عنوان مثال، BNB از روشِ سوزاندن توکن برای خارج کردن توکن‌ها از گردش و کاهش کل عرضه توکن خود استفاده می‌کند. با وجود 200 میلیون BNB که از پیش استخراج شده، امروز به خاطر سوزاندن توکن، کل عرضه BNB تا ژوئن 2022 به 165،116،760 رسیده است. BNB توکن‌های بیشتری را تا زمانی که 50٪ از کل عرضه از بین برود، می‌سوزاند، که به این معنی است که عرضه کل BNB به 100 میلیون BNB کاهش می‌یابد. به طور مشابه، اتریوم در سال 2021 شروع به سوزاندن ETH کرد تا کل عرضه خود را کاهش دهد.

هنگامی که عرضه یک توکن کاهش می‌یابد، ضد تورمی یا تورم‌کاه به حساب می‌آید. برعکس، زمانی که عرضه یک توکن همچنان در حال گسترش و زیاد شدن است، تورمی یا تورم‌زا تلقی می‌شود.

عرضه توکن و سوزاندن توکن، در هر لحظه منجر به تغییر تعداد توکن در گردش (عرضه در گردش) و در نتیجه تغییر در ارزش بازار هر رمزارز که در گام 4 با مفهوم آن آشنا شدید می‌گردد. با توجه به اینکه در اغلب رمزارزها عرضه و سوزاندن توکن با سرعت و حجمی نسبتا کم اتفاق می‌افتد، عمده تغییرات ارزش بازار یک رمزارز مربوط می‌شود به نوسانان یا تغییرات قیمت آن رمزارز. به عبارت دیگر، عرضه یا سوزاندن توکن، تاثیرِ محسوسِ آنی و لحضه‌ای بر ارزشِ بازار یک رمزارز ندارند. تاثیر تولید و سوزاندن توکن در ارزش بازار یک رمزارز، دیرتر از اثرِ تغییراتِ قیمت آن رمزارز، دیده خواهد شد.

از بین بردن کالا، دام، محصول یا دارایی، به منظور کاهش عرضه و در نتیجه، حفظ ارزش آنها یا جلوگیری از کاهش قیمت، در دنیای واقعی هم اتفاق می‌افتد. به احتمال زیاد اخبار مربوط به امحاء و معدوم سازی جوجۀ یکروزه در ایران را شنیده باشید! یا معدوم سازی گندمِ مازادِ آمریکا در دریا و نمونه‌های بحث برانگیز دیگر!

سازوکارهای تشویقی و اقتصاد توکن

سازوکارهای تشویقی یک توکن بسیار مهم است. اینکه چگونه یک توکن به شرکت‌کنندگان برای اطمینان از ثبات و وفاداریِ طولانی‌مدت انگیزه می‌دهد، در هستۀ مرکزیِ توکنومیک قرار دارد. اینکه بیتکوین چگونه پاداش بلوک و کارمزدهای تراکنش را طراحی می‌کند، نمونه‌ای کامل از یک مدل زیبا است.

سازوکارها اثبات سهام (Prove of Stake – PoS) یکی دیگر از روش‌های اعتبارسنجی است که رو به افزایش می‌باشد. این طراحی به شرکت‌کنندگان اجازه می‌دهد تا توکن‌های خود را قفل کنند تا تراکنش‌ها را تأیید و کارمزد دریافت کنند. به طور کلی، هرچه تعداد توکن‌های بیشتری قفل شوند، شانس انتخاب شدن به عنوان اعتبارسنج و در نتیجه دریافت پاداش برای اعتبارسنجی تراکنش‌ها بیشتر می‌شود. همچنین به این معنی است که اگر اعتبارسنج‌ها سعی کنند به شبکه آسیب برسانند یا تقلب کنند، ارزش دارایی‌های قفل شده خودشان در معرض خطر قرار می‌گیرد. این ویژگی‌ها شرکت‌کنندگان را تشویق می‌کند تا صادقانه عمل کنند و شبکه و بلاکچین و مقررات را قوی نگه دارند.

بسیاری از پروژه‌های DeFi از مکانیسم‌های انگیزشی خلاقانه برای دستیابی به رشد سریع استفاده کرده‌اند. کامپاند Compound (یک پلت‌فرم وام‌دهی و استقراض کریپتو) به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد ارزهای دیجیتال را در پروتکل Compound واریز کنند، سود آن‌ها را جمع‌آوری کنند و توکن‌های COMP را به عنوان پاداش دریافت کنند. علاوه بر این، توکن‌های COMP به عنوان یک توکن حاکمیتی برای پروتکل Compound عمل می‌کنند. این گزینه‌ها، علایق همه شرکت‌کنندگان را با چشم‌اندازهای بلندمدتِ کامپاند هماهنگ و همسو می‌کند.

آینده توکنومیکس

از زمانی که بلوک پیدایش بیتکوین در سال 2009 ایجاد شد، توکنومیکس به طور قابل توجهی تکامل یافته است. توسعه دهندگان مدل‌های مختلف توکنومیک را بررسی کرده‌اند. در این مسیر موفقیت‌ها و شکست‌هایی بوده است. مدل توکنومیک بیتکوین همچنان پابرجاست و در مقابلِ آزمونِ زمان ایستادگی کرده است. در حالی که خیلی از رمزارزهای دیگر با طراحی توکنومیکِ ضعیف دچار تزلزل شده‌اند.

توکن‌های غیرقابل تعویض (اِن اِف تی NFT) یک مدل از توکنومیک خاص بر مبنای کمیابیِ دیجیتال (Digital Scarcity) ارائه می‌دهند. توکنیزه کردن به معنیِ توکن‌سازی از دارایی‌های سنتی مانند املاک و آثار هنری می‌تواند نوآوری‌های جدیدی از توکنومیکس در آینده ایجاد کند. بد نیست بدانید در اصطلاح فنی، به ضرب یا تولیدِ هر توکنِ ان‌اف‌تی، مینت (Mint) می‌گویند.

همانطور که دیدید، توکنومیکس یک مفهوم بنیادین است که اگر می‌خواهید وارد دنیای کریپتو شوید باید آن را به خوبی درک کنید. توکنومیک عوامل اصلی مؤثر بر ارزش یک توکن را در بر می‌گیرد. توجه به این نکته مهم است که هیچ یک از عوامل تاثیرگذارِ توکنومیکس به تنهایی کلیدِ جادویی در تحلیل یک رمزارز را ارائه نمی دهد. ارزیابی شما باید بر اساس فاکتورها و تحلیل‌های زیادی باشد. توکنومیک را می‌توان با سایر ابزارهای تحلیل فاندامنتال که در گام‌های 5 تا 7 آورده‌ام، ترکیب کرد تا در مورد چشم انداز و آینده پروژه و قیمت توکن آن قضاوت آگاهانه تری داشت.

ارزهای دیجیتال شکست خورده یا کلاهبردار

درست است که بیش از 24000 ارز دیجیتال (شامل کوین‌ها و توکن ها) در CoinMarketCap.com لیست شده‌اند  اما کافی است نگاهی به گزارش کوینگِکو Coingecko در خصوص رمزارزهای ناموفق در سال 2021 بیندازیم تا به اهمیت بررسی دقیق و تحلیل فاندامنتالِ موشکافانۀ پروژه‌های کریپتویی پی ببریم. اغلب این رمزارزها پروژه‌ای با توکنومیکسِ غیر اقتصادی و ناکارآمد یا با تیمی کلاهبردار بوده‌اند. تعدادی از آنها نیز با وجود توکنومیکِ مناسب، نتواسنتد از طریق بازاریابی، مخاطب را جذب یا ترغیب به استفاده از سرویس یا خدمتی که حول رمزارزِ خود طراحی کرده بودند، نمایند. برخی دیگر نیز با وجود توکنومیکِ مناسب و استقبالِ مخاطب، نتوانستند آنطور که باید به تعهدات خود طبق سپیدنامۀ منتشر شده عمل کنند یا در بازار رقابت، از پروژه‌های بهتر، شکست خوردند.

اما خبر خوب اینکه طی تحقیقاتی که در سال 2022 انجام گرفته، تعداد کوین‌های مرده در سال 2022 سه برابر کمتر از سال 2021 بوده است و این خود نشان از حرکت بازار کریپتو به سمتِ بلوغ بیشتر دارد.

در نتیجه، ارزشِ آن را دارد که برای تحقیق در مورد ارزهای دیجیتال جدید وقت بگذارید و قبل از سرمایه‌گذاری در یک پروژه جدید، اقدامات لازم را جهت پیشگیری از انواع کلاهبرداری در بازار کریپتو انجام دهید.

اگر تمایل داشتید در مورد کوین‌های ناموفق که عمدتاً رمزارزهای مُرده (دِدکوین Deadcoin) و هَرزارزها (شتکوین Shitcoin) می‌باشند، بیشتر بدانید این مطالب را برای شما آماده کرده‌ام:

کوین مرده Deadcoin

شتکوین یا هرزارز Shitcoin